Merhaba arkadaşlar Yüksek İrtifa ve Spor ilişkisini yazarımız Abdullah Koçak ( Gazi Üniversitesi / Rekreasyon) sizler için araştırdı ve bu konuyu kaleme aldı. İyi okumalar dileriz.

Yüksek İrtifa ve Spor

Yüksek irtifa ve spor günümüzde insanlar farklı amaçlar için yükseltiye çıkmaktadır. Bu amaçlar arasında rekreasyon, sporcu kampları ve yüksek irtifa tırmanışları bulunur. Bu sebeplerden dolayı yüksek irtifanın organizma üzerine etkileri araştırılmıştır. Yüksek İrtifa ve Spor ilişkisini detaylı inceleyecek olursak;

Yüksek İrtifanın organizma üzerideki etkilerine yönelik çalışmalara 1878 yılında başlanılmış ise de, yüksek irtifa ve spor konusu 1968 Mexico Olimpiyatları ile sporda önemli bir konu haline gelmiştir.

Peki ya Yüksek İrtifa Nedir?

1000 km ve üzeri rakımlar yükseklik (yükselti) olarak kabul edilir.

Yüksek İrtifa Sınıflama

• deniz seviyesi (0-500 m)
• düşük seviye (500-2000 m)
• orta seviye (2000-3000 m)
• yüksek seviye (3000-5500 m)
• çok yüksek seviye (5500-8848 m)

Yüksek irtifanın en belirgin etkilerini belirlemek için 1964 Tokyo Olimpiyatlarını 1968 Mexico Olimpiyatlarıyla karşılaştırma doğru olur. Çünkü art arda gerçekleştirilen bu olimpiyatlarda yükseltisi 40 m olan Tokyo’da uzun mesafelerin tümünde rekor kırılmış iken yükseltisi 2240 olan Meksika’da kısa mesafelerin tümünde rekor kırılmıştır. Bu verilerin ışığında sonuç olarak “Yükseklik arttıkça yer çekiminin etkisi azalmakta ve yükseklikte yer çekiminin azalışı anaerobik kapasite ile yapılan (100 m, yüksek atlama vb,) branşlarda avantaj iken aerobik sporlar için dezavantaj teşkil etmektedir.

1500 ve üzeri yüksekliklerde fiziksel performans olumsuz etkilenmekte ve yüksekliğin artışına bağlı olarak ta etkilerde de artış görülmektedir.

Çok yüksek irtifada fiziksel performans ve max Vo2’de %60’dan daha fazla azalma görülmektedir. 1500 metre’den sonra çıkılan her  300 metrede max Vo2 ‘de %3 ila %3,5 azalma görülür.

Performansı etkileyen ortam koşullarının altında yatan temel faktörler

• Atmosfer Basıncı
• Oksijen Doygunluğu (o2 Satürasyonu)

Hipoksia (Oksijen Eksikliği)

Doku yüzeyindeki oksijen yetmezliğidir. Dokuda Belli seviyede O2 vardır fakat yetersiz O2 durumudur. Anoksia  ise nadir görülür ve dokuda hiç o2 kalmama durumudur.

Yüksek İrtifanın Etkileri

Hemoglobinin oksijenle doyumu(satürasyonu) %98’den %87’e düşmesi organizmayı anlamlı düzeyde etkilemese de (3048 m’ye kadar) satürasyonun %65 gibi bir düzeye inmesi hipoksinin etkilerini belirginleştirmeye başlar.

Yine hipoksinin organizmaya etkileri; yükseklik düzeyine, yüksekliğe çıkış hızına, kalış süresine, ortam sıcaklığına, yapılan egzersizin türüne ve antropometrik faktörlere bağlı olarak değişebilir.

Yüksek irtifada 4000 m sonra beyin fonksiyonlarında bozulmalar görülür. Bununla birlikte solunum dakika hacmi arttırılır. Bir nevi hiper ventilasyon oluşur ama oluşan hiperventilasyon egzersizdeki gibi değildir. Bu oluşan hiperventilasyon  kanın pH dengesini bozmaktadır. Yükseklikte ayrıca kalp atım hızı ve kalp debisi artışıyla birlikte dokuya yeterli O2 sağlanmaya çalışır. Ayrıca bir takım hormanal adaptasyonlarlada dokuya daha fazla O2 verilir.

Birçok kişide ilk kez yüksek irtifaya çıkılmasıyla akut (geçici) dağ hastalığı oluşur. Bu sendrom o yüksekliğe (3000 m üzeri) ulaşıldıktan sonra 8/24 saat içinde gelişir ve  4 – 8 saat boyunca devam eder.

Belirtiler;

Baş ağrısı, uykusuzluk, iştahsızlık vb. şekilde görülür.

Çözümü;

Karbonhidratlardan zengin bir diyet alımı ile dağ hastalıklarının etkileri ve fiziksel performansın düşüşü önlenebilir. Aşırı derecedeki dağ hastalığına yapılacak acil yardım -kişiye O2 verilmesi ya da daha düşük irtifaya taşınması gerekir.

Aklimatizasyon

Aklimatizasyon yüksekliğe uyum sağlanmasıdır. Aklimatizasyon  kısa süreli ve uzun süreli uyumlar şeklinde gerçekleşir. Yükseltide ne kadar uzun süre kalınırsa performansta o derece uyum gerçekleşir. Yani irtifada kalınan süre içinde performansta görülen artışşa denir.

Temel Yönüyle Uyum Süreleri

• 2700 m’de uyum 7-10 gün
• 3600 m’de uyum 15-21 gün
• 4500 m’de uyum 21-25 gün

Ekstra durumlarda zayıf sporcularda 2300 m’ye kadar olan yüksekliklere uyum için 2 hafta ve 2300’den sonraki her 610 m için (4572’ye kadar) ek bir hafta eklenir.