Boş Zaman Ve Rekreasyon Endüstrisinde Hizmet Sektörleri Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisinde en baskın kullanılan sektörlerin başında sporun boş zaman ve rekreatif etkinlik olarak kullanıldığı rekreasyonel tesisler gelmektedir. Ancak rekreasyonel tesisler haricinde birçok sektör bu endüstrinin içerisinde varlığını sürdürmektedir. Boş zaman ve rekreasyon endüstrisi içerisindeki sektörleri şekil 2’de olduğu gibi birkaç ana başlık altında toplayabiliriz.
Boş Zaman Ve Rekreasyon Endüstrisinde Hizmet Sektörleri
Yeme içme Hizmetleri
Yeme içme hizmetleri dünyadaki en büyük ticari faaliyetlerden biridir. Pek çok öncü turist destinasyonu
tarafından önerilen ürünlerin içerisinde hayati öneme sahip olan bir faktördür. Yeme içme hizmetleri
özellikle yiyecek içecek sağlayan kişinin/firmanın tesislerinde ya da tüketicinin evinde tüketilen
öğünlerin hazırlanmasıyla ilgilidir. Yeme içme ürünü yiyecek, içecek ve beraberindeki yardımcı
malzemeler gibi somut elementlerin bir kombinasyonudur. Tüm dünyada yeme içme hizmetleri sunan fast food ya da lokanta zincirleri oluşturmuş birçok devasa şirket bulunmaktadır. Buna örnek olarak Mc
Donalds, Burger King, KFC gibi şirketler verilebilir. Yeme içme hizmetlerinden birçok farklı şekilde
yararlanılabilir. Bu farklılıklar şekil 2.1’de görüldüğü gibi ifade edilebilir.
Konaklama Hizmetleri
Turistlere yatacak yer ayarlama fikri basittir. Ancak, bu ihtiyaç için sağlanan endüstride sayısız sunum
şekli vardır. Genellikle tam pansiyon, yarım pansiyon ve sadece oda olarak sınıflandırılmıştır. Aşağıda
listelenen konaklamanın farklı tipleri konaklamanın çeşitliliğini göstermektedir.
- Resort kompleksleri
- Oteller
- Hoteller
- Moteller
- Yatak ve kahvaltı tabanlı konaklama yerleri
- Devletin tarihi hotelleri
- Tatil merkezleri ve köyü
- Kulüpler ve tesisler
- Hanlar ve pansiyonlar
- Çiftlik evleri
- Cruise gemiler ve feribotlar
- Nehir ve kanal botları
- Uyumak için dönü!türülen otobüslerYataklı tren
- Yatakhaneli okullardan tatil zamanında yaralanma
- Üniversite ve kolejlerin yurtlarından tatil zamanın yararlanma
- Devre mülkler
- Kamp siteleri
- Karavanlar
- Kendi kendine yeme içme hizmetinin verildiği kulübeler, villalar, daireler
- Şahsa özel evlerin yıllık kiralanması
- İşçiler, turistler, avcılar vb. kişilerin kullanımına hazır kulübeler
- Dağ kulübeleri ve sığınaklar
Konaklama ürününün hizmet elementi konaklama sektöründe önemlidir. Genellikle hizmet, eğitimli
personel tarafından sağlanırken konaklamanın bazı durumlarında profesyonel bir hizmetin sunulmadığı
hizmet türleri, turistlere daha çekici gelebilmektedir. Bu yüzden yatak ve kahvaltı modeli bazı turistler
tarafından tercih edilmektedir (Middleton and Clarke, 2001). Bunun aksi olan durumlar da mevcuttur.
Buna örnek olarak, ülkemizde yaygın olarak tercih edilen her şey dahil modeli verilebilir.
Ulaşım Hizmetleri
Ulaşım sektörü oldukça yaygın ve birçok ülkede temel ihtiyaç duyulan sektörlerden biridir. Ülkelerin
gelişmişlik düzeyine göre ulaşım sektörü birçok farklı alanda gerçekleşmektedir. Özellikle çok gelişmiş
ülkelerde ulaşım aracı olarak en çok hava yolları tercih edilmektedir. Ulaşımın birçok şekli vardır.
Bunlar;
- Hava yolları (programlı ve charter hizmetleri)
- Demir yolları (modern trenler ve tarihi buharlı demir yolları)
- Deniz yolları (cruise gemileri, feribotlar, seyir tekneleri)
- Kara yolları (hususi arabalar, yerel otobüsler, bisiklet, motosiklet, at arabaları)
- Off-road (at, yürüyüş, kablolu arabalar, teleferik)
Rekreasyonel Tesisler
Rekreasyonel ürünlerden ve hizmetlerden hem ev içinde hem de ev dışında yararlanılabilir. Bu ürün ve
hizmetlerin ev içinde olanları (okuma, ev eğlencesi, ev ve bahçe işleri, hobiler vb.) ve ev dışında olanları
(kâğıt oyunları, spor ve aktiviteler, hobiler ve eğlenceler vb.) çok geniş bir ürün dizinini oluşturmaktadır.
Bu rekreasyonel ürünlerin bazıları yerel tüketicilerin üzerinde yoğunlaşmış olan yerel tedarikçiler
tarafından sağlanmaktadır. Bunlara, yerel otoritelerin boş zaman ve rekreasyon merkezleri, park bahçeler ve yerel spor merkezleri örnek olarak verilebilir. Ancak, bu yerel mekanizmalara rakip olmaya başlayan uluslararası girişimlerde gün geçtikçe çoğalmaktadır. Örneğin, oyun makineleri endüstrisinde Sony, Nintendo; CD, kayıt ve kaset endüstrisinde Universal, EMI (EMI Music), BMG (Bertelsmann Music Group), Warner ve Sony uluslararası film ve televizyon endüstrisinde Warner Brothers, Sky, Columbia, Tristari CUC (Canadian Media ompany) ve Fox and Warner şirketleri yerel mekanizmaların görevini üstlenmeye başlamıştır. Rekreasyonel bir eğlence olarak internet kullanım alanının gelişimi küresel bir ticari faaliyet gelişiminin son noktasıdır.
Ziyaretçi Çekim Alanları
Middleton ve Clarke (2001) ziyaretçi çekim alanı hizmetlerini, zevk, eğlence ve ziyaretçi halkın eğitimi
için kendi kendine yönetilen ve kontrol edilen kalıcı kaynaklar olarak tanımlamaktadır ve ziyaretçi çekim
alanlarını on kategoriye ayırmıştır.
- Antik anıtlar
- Tarihi yapılar
- Dizayn edilmiş alanlar, parklar ve bahçeler
- Temalı parklar
- Vahşi yaşam alanları
- Müzeler
- Sanat galerileri
- Endüstiriyel arkeolojik siteler
- Temalı perakende siteleri
- Eğlence ve boş zaman parkları
Swarbrooke (1999), ziyaretçi çekim alanlarını ait oldukları havzaya göre farklı gruplara (yerel,
bölgesel, ulusal ve uluslararası) ayırmıştır. Birinci grup ziyaretçi çekim alanları oldukça yerel özellikler
sergilemektedir. İkincisi ise bölgesel özellikler (daha küçük olan temalı parklar) sergilemektedir.
Nispeten birkaç ziyaretçi çekim alanı ulusal düzeyde özellikler sergilemektedir. Bu alanlar genellikle boş
zaman ve rekreasyon alanındaki pazar liderlerinin faaliyet alanlarıdır. Buna, Eskişehir’de bulunan Bilim,
Sanat ve Kültür Parkı ve Kent Park olarak adlandırılan temalı parklar örnek olarak verilebilir.
Uluslararası ölçekte olan boş zaman ve rekreasyon amaçlı işletmelerin sayısı oldukça azdır. Örnek olarak
uluslararası çekim özelliği olan Disneyland ve Avrupa’da boş zaman ve rekreasyon çekim merkezleri
(akvaryum, bingo kulüpleri, eğlenceli zindanlar, özel spor merkezleri) oluşturan Merlin Entertainment
Limited şirketi verilebilir.
Ziyaretçi çekim alanları bulunduğu alanın özelliklerine göre farklılaşmaktadır. Ülkemizde uluslararası düzeyde boş zaman ve rekreasyonel ziyaretçi çekim alanı henüz bulunmamaktadır. Uluslararası düzeyde çekim özelliği ile ilgili ifade edilmek istenen yurt dışından ziyaretçi akınının olmasıdır.
Çeşitli Hizmetler
Çeşitli hizmetlerden yaralanmak için yapılan çoğu alışverişin doğasında yararcılık varken, günlük yaşam
için ön koşul olan yiyecek ve ev ürünlerini satın alma sorumluluğu, hayati öneme sahip olmayan alışveriş
memnuniyetinin bir unsurdur. Önemli olan, bu sorumluluğun yerine getirilmesi sürecinde harcanan
zamanın hem eğlenceli hem de etkin bir şekilde kullanılabilmesidir. Son yıllarda boş zaman ve
rekreasyon sektöründe boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin perakende bir şekilde pazarlandığı
görülmektedir. Buna paralel olarak, boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin gün geçtikçe çeşitlendiği ve
büyüdüğü gözlemlenmektedir. Aktiviteler büyük tesisler içerisinde uygulanmakta ve tesislere adapte
edilmiş bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Boş zaman ve rekreasyon aktivitelerinin gerçekleştirildiği
tesisler aşağıdaki gibi ifade edilebilir;
Çeşitli Hizmetler Çeşitleri
Büyük Boş Zaman ve Rekreasyonel-Alışveriş Kompleksleri: Günlük alışveriş için hayati öneme sahip olmayan satış ürünlerinin perakende bir şekilde çoğunun ya da tamamının bir arada olduğu yerlerdir. Günümüzde AVM olarak adlandırılan büyük alışveriş merkezleridir. Bu tesislerdeki ürünler boş zaman deneyiminin bir parçası olarak tamamen saf bir şekilde memnun olmak için satın alınmaktadır.
Turist Destinasyonlarında Bulunan Boş Zaman ve Rekreasyonel-Alışveriş Alanları: Bu tesisler,turizm sektörünün yoğunlaştığı bölgelerde bulunan otellere gelen turistlerin alışveriş için bir araya geldiği alanlardır.
Büyük Turist Potansiyeli Olmayan Şehirlerde ve Kasabalarda Perakende Olarak Bölgesel Özellikler Sergileyen Boş Zaman İşletmeleri: Bu tür işletmelerin hedefi yerel ve nispeten büyük olmayan turist gruplarına hizmet etmektir. Genellikle turistler tarafından ziyaret edilen çeşitli bölgelerde konuşlanmış olan saray, tarihi eser ve sportif tesis vb. yerlerde hizmet verilmektedir. Sportif anlamda, Antalya bölgesinde Hip-Notics Cable Park (Wakeboard/Su Sörfü) adındaki boş zaman ve rekreasyon işletmesi örnek olarak verilebilir.
Zanaat Merkezleri: Bu tür merkezler, zanaat ürünlerinin satışının yapıldığı ve zanaatın yapımı
esnasında turistler tarafından izleme olanaklarının bulunduğu alanlardır. Bu merkezler özellikle
Avrupa’da büyük kıyalara sahip olan ülkelerde popülerdir. Türkiye’de zanaat işleri bir çok farklı başlık
altında toplanmıştır. Bunlara, biçki dikiş, dokuma işleri, nakış işleri, örme işleri, toprak işleri, tahta işleri, demir işleri, deri işleri ve inşaat işleri örnek olarak verilebilir. Türkiye’de bu tür zanaat işlerine turist destinasyonun yoğun bulunduğu bölgelerde oldukça sık karşılaşılmaktadır.
Ziyaretçi Çekim Merkezlerinin Bir Parçası Olan Boş Zaman ve Rekreasyon Odaklı Merkezler: Pek çok çekim merkezi için gelirin önemli bir parçası ticari ürünlerin satışından ve tesisin yapısal özelliğinden (temalı park) elde edilmektedir. Bu tür alanlara örnek olarak Disneyland, Ankara’da Atatürk Orman Çiftliği ve Gençlik Parkı örnek olarak verilebilir.
Ev Tabanlı Boş Zaman Aktiviteleri ile İlişkili Olan Merkezler: Bireylerin bahçe işleri ile ilgilendiği ve masraflarını kendilerinin karşıladığı özel bahçe işletmeleri
Aracılık Hizmetleri
Turizm sisteminde sıklıkla toptancı olarak tarif edilen tur operatörleri ve seyahat acentaları üretici, ürün
ve perakendeci arasında işlev gören bir mekanizmadır. Ancak, tur operatörleri ve seyahat acentaları,
hotel, yatak, uçuş koltuğu gibi ham materyalleri bir araya getiren üretici olarak da görülebilir. Aşağıda tur operatörleri ve seyahat acentaları tarafından önerilen ürünlerin doğasında var olan farklılıklar sıralanmıştır.
- Bazı operatörler kendi ülkelerindeki destinasyonları paket olarak sunarken bazıları yabancı
destinasyonları ürün olarak sunmaktadır. - Tur operatörler ve seyahat acentaları tek kişilik her şey dahil paketleri sunmaktadır. Bunun
aksine müşterilerine daha esnek davranan (az öğün, ekonomik uçuş, düşük yıldızlı otel) tur
operatörleri ve seyahat acentaları da bulunmaktadır. - Pek çok tur operatörü ve seyahat acentası teklif ettikleri ürünün bir parçası olarak rekreasyon ve
rahatlama amaçlı resort otellerinin temsilcilerini verilen hizmetin içine dahil etmektedir. - Tur operatörleri ve seyahat acentaları toptancı oldukları için tamamıyla güvendikleri ürün
sağlayıcıların hizmet kalitesi ile ilgili ürün pazarlamasını da yaparlar. - Bazı tur operatörleri ve seyahat acentaları özellikle tatil tipine ve vermiş oldukları hizmetin
özelliklerine odaklanmış olan çok geniş bir portföyle sunmaktadır.
Devlet Hizmetleri
Ulusal turizm ofisleri, bölgesel turizm ofisleri ve yerel turizm ofisleri olarak ayrışmıştır. Bu tür ofisler
birçok yerde mevcuttur. Özellikle yoğun turizm destinasyonlarının olduğu bölgelerde bulunmaktadır.
Yerel halkın ve turistlerin bilgi edinmesinde ve bölgede var olan destinasyon alanlarının işleyişi ile ilgili
düzenlemeler icra etmektedirler.
Ekonomide Boş Zaman Ve Rekreasyonun Merkezi Rolü adlı makalemizi okumak için tıklayınız.
Şimşek, Kerem Y. (2012) Serdar KOCAEKŞİ (Ed.)Boş Zaman ve Rekreasyon Yönetimi Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ofset
Diğer Makaleler
Ekonomide Boş Zaman Ve Rekreasyonun Merkezi Rolü
