Karar Alma Modelleri

Karar Alma Modelleri ;Rekreasyonel liderlikte maliyet- fayda temelli üç karar verme modelinden söz edilmektedir. Karar vermede analitik model, karar vermek için analitik yöntemlerin kullanıldığı ve en etkili basit karar vermeyi ifade eden doğrusal bir modeldir. Doğal karar verme ve yaratıcı karar verme modelleri ise karışık ve farklı değişkenlerin olduğu durumlarda etkili karar vermeye yardımcı olan doğrusal olmayan modellerdir (Martin ve ark., 2006). Bu modeller aşağıdaki bölümlerde geniş bir biçimde incelenmiştir. Karar Alma Modelleri

Karar Alma Modelleri

Analitik Karar Verme Modelleri

Alan yazın incelendiğinde karar verme modelleri ile ilgili çok fazla yayın olduğunu görmek mümkündür. Bu modellerin büyük bir çoğunluğu doğrusal, analitik modellerdir. Bu modellerin çoğu şu aşağıdaki adımların hepsini ya da bir kısmını içermektedirler (Martin ve ark., 2006):

• Problemin tanımlanması
• Problem ile ilgili bilginin toplanması
• Önceliklerin dikkate alınması
• Seçeneklerin dikkate alınması
• Çözümlerin listelenmesi
• Çözümlerin ve sonuçlarının değerlendirilmesi
• Bir karar vermek
• Yeniden değerlendirme

Bu adımları örnek bir senaryo üzerinden incelersek, bir gezi grubunun anakaradan bir adaya seyahat etmek istediğini varsayalım. Grup gece yarısı havanın puslu olacağına dair bir hava raporu alır. Grup üyelerinden bazıları anakaraya dönmek için feribotu yakalamak zorundadırlar, çünkü üyelerin uçuşu bulunmaktadır. Grubun adada kalmak ya da adadan ayrılmak konusunda bir karar vermesi gerekmektedir. Bu senaryoda analitik yöntemin uygulaması karar verme sürecinde, uygun bilgilere ulaşılmasını sağlayacaktır (Martin ve ark., 2006).

• Problemin tanımlanması: Grup üyelerinin bazılarının anakaraya dönmeye ihtiyacı bulunmaktadır ve sis nedeniyle adada sıkışıp kalma olasılıkları bulunmaktadır.
• Problem ile ilgili bilginin toplanması: Potansiyel olarak sis bulunmaktadır, birden fazla sayıdaki üyenin uçağı yakalamaya ihtiyacı vardır, grubun fiziksel olarak bir problemi bulunmamaktadır ve grup karanlıkta kürek çekebilir.
• Önceliklerin dikkate alınması: Katılımcılar kendilerini ve grubu herhangi bir tür tehlike altına atmak istememektedirler. Üyeler ısrarlı bir şekilde ilerleyen günlerde evlerinde olmak istediklerini bildirmektedirler.
• Seçeneklerin dikkate alınması: Adada kalmak ve sis riskini almak. Bir sonraki gün siste kürek çekmek.
• Çözümlerin listelenmesi: En iyi iki çözüm adada kalmak ya da gece kürek çekmek.
• Çözümlerin ve sonuçlarının değerlendirilmesi: Temel sonuçlardan biri adada kalmak muhtemelen grubun sisli bir ortamda kalmasına neden olacaktır. Diğer bir sonuç olan gece kürek çekmek bot trafiği nedeniyle tehlikeli olacaktır.
• Bir karar vermek: Grubun gece kürek çekmesine karar veriliyor.
• Yeniden değerlendirme: Liderler grubu düzenli olarak kontrol ederler ve grup karşıya 30 dakika içerisinde kolayca geçer. Grup 15 dakika sonra kamp yeri bulur ve karanlıkta uygun bir kamp yeri hazırlanır.

Yapılandırılmış bu doğrusal model bir gruba karar verme sürecinde yardımcı olabilecek kullanışlı bir çatı oluşturmaktadır. Bu model, basit kararların sonuçlarının değerlendirilmesine izin veren en kullanışlı modellerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu doğrusal doğal model karar vermede deneyimi olmayan bireyler için bir çatı görevi görebilir. Ayrıca bu model deneyimli ancak karar verme sürecinde bir kılavuza ihtiyacı olan liderlere kontrol listesi hizmeti de vermektedir (Martin ve ark., 2006).

Doğal Karar Verme Modeli

Deneyimli çoğu rekreasyon lideri karar verme sürecinde, sistematik düşünceye, sağduyularına, sezgilerine ve yargılarına güvenir. Kosseff (2003) süreç olarak doğal karar vermeye atıfta bulunmuş, analitik karar verme modelinin teyit etmeye daha elverişli olduğunu ileri sürmüştür. Rekreasyon liderleri genellikle hızlı karar vermeleri ile anılmaktadırlar. Bunun nedeni, sıklıkla rekreasyon liderinin ihtiyaç duyulandan daha hızlı karar verebiliyor olmalarıdır. Karar verme sürecinde ilk adım durma ile başlar. Bir başka deyişle en iyi başlangıcın hareket etmemek olduğu ifade edilmektedir. Bu size durumun önemini anlamanızda yardımcı olacaktır (Martin ve ark., 2006).

Doğal karar alma modeli doğrusal bir karar alma süreci değildir. Bu model sistematik düşünme, dinleme, bilgiyi uygulamaya dökebilme, sağduyu ve sezgisel becerilere dayanır. Bununla birlikte bu model geçmişteki deneyimleri yansıtabilmek ve onları yeni durumlar karşısında uygulayabilmeyi içermektedir (Martin ve ark., 2006).

Örneğin, oryantiring teknikleri hakkında teorik olarak uzmanlaşmış ancak, henüz bu konuda deneyimi olmayan bir rekreasyon lideri olduğunuzu ele alalım. Bu durumda harita okuma becerilerinizi ve oryantiring bilgilerinizi kombine etmeye ihtiyaç duymaktasınız. Yeni elde ettiğiniz bilgileri uygulayarak ve oryantiring bilgilerinizi, pusulanızı kullanarak çalılık alana doğru kısa bir yürüyüş yapmayı tercih ediyorsunuz. Sorumluluk alarak haritayı katlayarak çantanıza koyuyorsunuz. Çalılıklara doğru gerçekleştirdiğiniz bu yürüyüşte eğer her şey doğru giderse eski kamp alanına ulaşacağınızı biliyorsunuz.

Ancak bir saat geçtikten sonra hala kamp yerine yaklaşık bir kilometrelik bir mesafe olduğunu anlıyorsunuz. Neyin yanlış gittiğini anlamak için haritanızı çıkardığınızda alçak ağaç dalları ve bataklık alanda çok yavaş yürümek zorunda kaldığınızı fark ediyorsunuz. Şimdi oryantiring yaparken harita ve pusula kullanmanın neden ve nasıl bu kadar önemli olduğu daha iyi anlıyorsunuz. Harita okuma becerileriniz ve bilgileriniz rotanız boyunca sizi durdurabilirken, seyahatlerinizde notlar almak deneyimlerinizi arttıracaktır. Daha fazla deneyim kazandığınızda, karar verme yeteneğiniz degelişecektir (Martin ve ark., 2006).

Yaratıcı Karar Verme Modeli

Yaratıcı karar verme modeli doğrusal olmayan bir model olmakla birlikte, yapı seviyesi ve yaklaşım değişken durumlara bağlı olacaktır. Bu model tümevarımcı ve tümdengelimci düşünce yapılarını kullanır. Yaratıcı düşünme modeli model tanıma, yansıtıcı düşünme, simülasyon ve genişletilmiş beyin fırtınası başlıkları adı altında incelenebilir (Martin ve ark., 2006).

Model tanıma: Model tanıma altı duyunun gelişmiş bir türünü içermektedir. Eğer çok fazla sayıda vahşi yaşam alanı gezisine liderlik yaparsanız doğru modeli tanımaya başlayacaksınızdır. Bu model hava durumu tahmini, katılımcıların davranışları, grubun bir günde ortalama kürek çekebileceği mesafeyi, 10 kişilik bir grup için yeterli olacak yiyecek miktarını içermektedir. Deneyiminiz daha fazla arttıkça bu modellerin en iyisini tanımaya başlayacaksınız. Bu süreç aynı zamanda tümevarımcı düşünce olarak da isimlendirilmektedir. Tümevarımcı düşünmede özel deneyimlerden geliştirilmiş genel kavramlar kullanılmaktadır (Martin ve ark., 2006).

Yansıtıcı Düşünme: yansıtıcı düşünme hangi yolu seçeceğimize yardımcı olacak gerçekleri keşfetmemizi amaçlamaktadır. Yansıtıcı düşünme durum belirsiz olduğunda, iki seçenek ile karşılaştığımızda, alternatifler ulaşılabilir olduğunda çalışmaktadır. Kesinliğin olmadığı, bilgilerin yanlış olduğu durumlarda belirsizliğin ortadan kaldırılmasında genel konular hakkındaki hafızanıza güvenmek zorunda kalırız. Bu model tümdengelimci bir düşünce sürecidir (Martin ve ark., 2006).

Simülasyon: zaman değişkeninin izin verdiği durumlarda, simülasyon karar verme sürecinde değerli bir teknik olarak değerlendirilmektedir. Simülasyon, kararların çıktılarının ve her bir kararın adım adım incelenmesini kapsar.

Liderlik ettiğiniz grubunuz ile birlikte bir dağ gezisi gerçekleştirdiğinizi hayal edelim. Yazın ilk günleri olması nedeniyle karşınıza çok hızlı akan ve derinliği fazla olan bir nehir olsun. Ana kampınıza doğru devam ettiğinizden nehir geçişini hızlı bir şekilde yapmak istiyorsunuz. Nehir üzerinde geçiş için ıslak bir kütük bulunmakta ve pek çok öğrenciniz bu kütüğü kullanarak geçiş yapacak. Eğer sadece kendiniz olsanız karşıya yürüyerek geçmek ile ilgili bir tereddüttünüz olmaz. Ancak sekiz öğrenciden oluşan bir gruptan sorumlusunuz ve bunları bazıları diğerlerine göre daha çevik. Grubun öğle yemeği için mola vermesine karar veriyorsunuz ve grup yemek yerken siz nehir kenarı gidiyorsunuz. Aşağı ve yukarı akıntıları inceliyor ve tehlikeli olacak durumları zihinsel olarak test ediyorsunuz. Sizin zihinsel olarak simülasyon yapabilme yeteneğiniz sayesinde tüm grup güvenli bir şekilde geçiş yapabiliyor (Martin ve ark., 2006).

Genişletilmiş beyin fırtınası: yaratıcı karar verme genişletilmiş beyin fırtınası tekniği de içermektedir. Bireyler zor bir karar almaları gereken durumlarda tüm fikirlerin yer aldığı bir listeye ulaşabilirler ise bu konuda vakit harcama konusunda tereddüt göstermemektedirler. Bu süreç lidere alışılmadık durumları tam olarak değerlendirebilme fırsatı sağlar. Lider alışıldık durumlardan alışılmadık durumlara geçişi sağlayacak 360 derecelik vizyona sahip olabilme kabiliyetlerini geliştirebilmelidirler (Martin ve ark., 2006).

Karar Alma Modelleri